Максим Николаевич ахтыылара

       Амма улууһун ОДьКХ-тын тэрилтэтин ветерана уонна музейын сэбиэдиссэйэ Окороков Г.И. кулун тутар ыйга Тулагы бѳһүѳлэгэр Сибиряков М.Н. баран кѳрсѳн, кэпсэтиһэн кэллэ. Ону историческэй суолталааҕынан сурукка тистибит: Максим Николаевич: “Мин райком 1-кы секретарынан Амма оройуонугар 1977 сыл ыам ыйыттан саҕалаан 1989 сыл алтынньы ыйыгар диэри барыта 12 сыл 8 ый устата үлэлээбитим”.

        Чурапчы Мырылатыттан тѳрүттээх Сибиряков М.Н. Амма улууһун саамай уһуннук салайсыбыт бас-кѳс дьоннортон биирдэстэринэн буолар. Максим Николаевич Сэбиэскэй кэмҥэ тыа хаһаайыстыбата Саха сиригэр муҥутуур үрдүк ситиһиилэрдээх кэмигэр Амма оройуонун тыатын хаһаайыстыбата сайдыытыгар бэйэтин сүдү кылаатын киллэрсибит биир үтүѳкэн партийнай – хаһаайыстыбаннай салайааччынан буолар.

        Саха сиригэр кѳҥүл тустуу кѳрүҥүн саҕаланыытын түстээбит биир бастакы хараҥаччыта, улуу тренер Коркин Д.П. биир бастакы үѳрэнээччитэ. Бэйэтин ыйааһыныгар 1965 сыллаахха диэри Саха республикатын 7 тѳгүллээх чемпиона.

        Максим Николаевич Аммаҕа үлэлээбит кэмигэр нэһилиэктэр тэрээһиннээх хаһаайыстыбаларын, тэрилтэлэрин тыа үлэһиттэрин кытары үгүстүк кѳрсѳн кэпсэтэн, мунньахтаан барарын элбэхтик кѳрѳрбүт, истэрбит хаһыаттарга ааҕарбыт. Оччолорго Амма оройуонун үлэтэ - хамнаһа бурдукка, үүккэ, эккэ, оттооһуҥҥа уо.д.а. кѳрүҥнэргэ нэһилиэктэринэн үгүс элбэх ситиһиилэрдээҕэ.

          Максим Николаевич 82 сааһыгар тиийэн сиэттэрин бүѳбэйдии олорон урукку бииргэ үлэлээбит, алтыспыт, кэпсэтиспит дьонун чуолкайдык ѳйдүүрэ, саныыра, ахтара сѳхтѳрѳр.

        “...Үлэлиир кэммэр Бѳтүҥ нэһилиэгин хаһаайыстыбата олус үтүөкэн салайааччылардаах үлэһиттэрэ бастыҥнар кэккэлэригэр сылдьыбыта. Герой Васильева А.М. – Сэбиэт Аана 1977 сыллаахха Сельсовет председателинэн уурайыаҕыттан салгыы Нестерев С.М. үлэлээбит курдук өйдүүбүн. Семен Михайловиһы кытары элбэхтик билсибитим. “Победа” холхуоска биир тутаах киһи уонна партийнай тэрилтэ салайааччыта буолан элбэхтик алтыһарбыт, кэпсэтэрбит. Ѳссө кини Райком пленумун чилиэнэ, төрүт уолуйбат уонна аҕыйахта да саҥардар тыла-өһө ылыннарыылаах, көмүскэ тэҥнээх саҥалаах уонна кытаанах сүрэхтээх киһи диэн сыаналыыбын. Аммаҕа кэлиэхпиттэн тапсыбат утарылаһар дьоннордоох этим. Холобур Константинов Е.В., хара маҥнайгыттан утарсыбыта, критикалаабыта. Сэмэн Михайлович хаһан да критикалаабытын өйдөөбөппүн. Онон кини ыытыллар политиканы өйүүр, өйдүүр буолан, тулуурдаах кытаанах санаалаах киһи этэ диэн толкуйдуубун. Сэмэн агрономунан үлэлээбит кэмигэр Чапчылҕан үрдүнээҕи бааһыналарга, Маҥхааһайдаах алаас утарыта баар Чараҥ бааһынатыгар бурдукка сүрдээх үүнүүнү ылаллара. Уорайга 30 гаҕа, Тураҥнаахха 40 гектарга, Өлүөхүмэҕэ курдук элбэх да буолбатар бэйэбит хортуопуйбутун син балачча үүннэрэр этилэрэ. СХТ мех.этэрээтинэн Хотуйа үрэҕи барытын Маппалга тиийэ дулҕатын астаттарбыта, салгыы Бөттөккөй үрүйэтин кытта оҥотторбута. МПМК-лары кытары Кыһыл Кэккэҕэ ньүөлсүтэр система оҥотторбута, солооһуннарга үлэлэспитэ. Семен Михайлович сир үлэтигэр олус талааннааҕа, үлэһит дьону тылынан сүрдээҕин ылыннарара уонна тахсыылаахтык үлэлэтэрэ. Күрүөтэ, хаһаата, бааһына харабыллааһына барыта Сэмэн үрдүнэн буоллаҕа, дьэ бас-көс киһи этэ. Бөтүҥҥэ олус үчүгэй дьоннор түмсэн үлэлээбиттэрэ. Филатов В.С. Бөтүҥ отделениятын управляющайа сүрдээх салалталаах киһи этэ. Новикова С.С. – Кыһыл знамя орден кавалера, Ефремова М.Т., Сутакова А.Е. оройуон бастыҥ ыанньыксыттара этилэрэ. Субан сүөһү көрүүтүгэр Захаров Д.И. – Миитээ Сахаарап: “Cүөһүнү Ленинныы көрүөххэ наада” диэбититтэн Максим Николаевич билиҥҥээҥҥэ диэри олус астынар. Өссө маҥнайгы көрсүһүүлэригэр Миитээни көрөн баран: “Эдэр сылдьан көрсүбүппүт буоллар тутуһан (тустан) көрүөххэ баар эбит” диэн дьону сэргэхсиппитэ номоххо сылдьар.

         “Туора учаастагар Неустроев В.В. субан сүөһү көрүүтүгэр бэркэ үлэлиирэ. Аны биригэдьиир сылгыһыт Гурьев Н.Д., РСФСР үтүөлээх механига Иванов И.И., механик Иванов Е.С. – Хара Тарбах – сүрдээх сытыы олус булчут киһи этэ”.

• Гаврил Иванович: «Билиҥҥи аата “Көмүс тарбах” билигин да баар, кырдьан улаханнык ыарытыйар”.

        Максим Николаевич: «Баар эбит дии, Бѳтүҥҥэ дьэ үтүөкэн салайааччылардаах үлэһит да дьоннор түмүллэн үлэлээбиттэрэ. Прораб Чупров В.С., сопхуос дириэктэрин хаһаайыстыбаннай чааска солбуйааччы Неустроев Т.С. – Уһун Торопуун».

       Гаврил Иванович: «Трофим Семеновичтыын Бөтүҥҥэ гаас киллэриитигэр олус бэркэ тапсан үлэлээбиппит». Максим Николаевич: “Победа” сопхуос дириэктэрэ Борисов А.И. сүрдээх үчүгэй салайааччы, олус толкуобай киһи этэ, партийнай тэрилтэ секретара Яковлев В.Ф. Бары да табыллыбыт салайааччылар буолан Бөтүҥнэрин аатырдыбыттара. Афанасий Иннокентьевич сопхуос директорынан, онтон Семен Михайлович кормопроизводство сэбиэдиссэйинэн үлэлии сылдьаннар олус тапсаллара. Билиҥҥи ыччат кинилэр курдук үлэлээбэттэр. Бөтүҥнэр ыраах да баран оттууллара. Билигин илиҥҥи үрэхтэр оттоммотторо буолуо?»

         Гаврил Иванович: - Оттоммоттор, Хотуйа үрэх эмиэ улаханнык оттоммот.

         Максим Николаевич: - Кыһыл Кэккэҕэ, Арыы учаастагар Хотуйаҕа кыстык фермалар бааллара дьэ сүрдээх да үлэ буолара.

        Сэмэн Михайлович аҕатын Михаил Тимофеевиһы көрөр этим. Хаста да көрсөн кэпсэппитим. Төһө да оччолорго кырыйдар эдэригэр дьэ сүрдээх киһи буоллаҕа. Анна Михайловна курдук дьону ииттэҕэ-такайдаҕа. Ол да иһин Бөтүҥнэрин Бөтүҥ дэттэрдэхтэрэ. Михаил Тимофеевич улахан уола Афанасий Михайлович диэн сүрдээх үтүөкэн үлэһит киһи баара.

        Гаврил Иванович: - Михаил Тимофеевич, сэрии саҕана председателлиир кэмигэр дьону-сэргэни хоргуппатах үтүөкэн салайааччы эбит. Оттон Афанасий Михайлович иитиэх уоллара, кини бииргэ төрөөбүттэрэ Уваров А.Е. уонна балта Марфа Егоровна, Трифонов Д.Н. кэргэнэ.

      Автордар справкалара: - Михаил Тимофеевич уонна Екатерина Афанасьевна Нестеревтар маҥнай ыал буола сылдьаннар оҕолоругар хаста да табыллыбатахтара. Онтон сылтаан Уваров Дьөгүөр – атыыр Дьөгүөр диэн аҕалаах 12 оҕолоох Эмис ыалыттан Афанасийы иитэ ылбыттар. Ол ылалларыгар 5-6 саастаах Афанасий эрдэ: «Миигин оҕо гын» диэн Михаил Тимофеевичка хаста да эппиттээх эбит. Бука ол да иһин тапталлаах аата «Дьорҕоот» диэн сүрэхтэммитигэр сөп. Дьоннорбут Афанасийы иитэ ылыахтарыттан ыла өссө 7 оҕоломмуттара бука бары атахтарыгар турбуттара. Фронтовик Афанасий Михайлович ииппит-такайбыт ийэлээх аҕатын иннинэ орто дойдуттан 70 сааһын туола илигинэ олохтон туораабыта эрээри, тиһэх күнүгэр диэри күндү дьонун көрө-харайа сылдьыбыта. Бырааттарыгар, балыстарыгар, оҕолоругар, сиэттэригэр үтүө холобуру көрдөрөн ааспыта.

        Дьэ ити курдук Максим Николаевич Сибиряков Аммаҕа үлэлээбит сылларыгар Бөтүҥ дьонун кытары алтыспыт кэмнэрин сүрдээх истиҥник, үчүгэйдик аҕынна. Үтүө өйдөбүнньүк, кэс, ытык тыллара Амма Бөтүҥ дьонугар үтүө өйдөбүлү кытары инникигэ эрэли үөскэттин.

Диктафонунан уһуллубут, ахтыыны суруйдулар:

А.М.Нестерев

Г.И.Окороков